Hoogbegaafdheid, te slim voor de GGZ?

Zo ongeveer 2% van de bevolking (Stichting Mensa) heeft kenmerken van hoogbegaafdheid. Hoogbegaafde volwassenen hebben het lang niet altijd makkelijker dan ‘gemiddeld intelligente’ mensen. Geschat wordt dat bijna de helft heel goed functioneert. Dat is natuurlijk fantastisch. Maar laten we ook eens kijken naar de andere helft. Ongeveer een kwart functioneert matig en ongeveer een kwart valt grotendeels of volledig uit de boot. Ze kunnen kenmerken van autisme en ADHD hebben, waardoor ze  in de problemen komen. Het anders-zijn en niet-begrepen worden, teleurstelling in de maatschappij, maar ook het over-analyseren, rationaliseren en een groot zingevingsvermogen kunnen depressieve klachten veroorzaken. Deze groep hoogbegaafden is ongelukkig, werkloos, dakloos, vereenzaamd of crimineel. Hoewel hoogbegaafdheid is op zichzelf geen stoornis of ziekte, kan er dus blijkbaar wel veel uit voortkomen. Hoogbegaafden worden vaak klant van de psychiatrie. Naar schatting zijn ze drie tot vier keer oververtegenwoordigd in de hulpverlening. Maar toch kunnen ze daar niet altijd geholpen worden.

Vanuit de GGZ wordt steeds meer erkend dat er voor hoogintelligente mensen soms geen adequate behandeling is. “Als je je hoogbegaafdheid beter leert begrijpen, en ermee leert omgaan, heb je de GGZ misschien wel helemaal niet nodig.” Aldus Noks Nauta, bestuurslid bij het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen. De lichaamsgerichte therapie kan je helpen juist bij dit stuk: begrijpen en ermee omgaan. Ik vat in dit artikel de problemen samen en geef vanuit lichaamsgerichte visie een antwoord.

Waar loopt de traditionele GGZ hulpverlening tegenaan?

1) Symptoombestrijding versus persoonlijkheid

Hulp vanuit de GGZ is er voor de symptomen (zoals bovenstaand genoemd de depressie, ADHD, autisme etc) die samen kunnen gaan met de hoogbegaafdheid, maar daar ligt het echte antwoord op het probleem niet. Psychologische (GGZ-) hulpverlening is gebaseerd op de DSM en dat betekent dat je een ‘label’ moet hebben. Het is een categorisering op basis van wat we allemaal aan psychiatrische symptomen zouden kunnen hebben. Soms werkt een behandeling op basis daarvan inderdaad . Echter, de onderliggende oorzaak is de hoogbegaafdheid en dat zit ‘m grotendeels in de persoonlijkheid. Want, naast bovenmatig intelligent, zijn hoogbegaafden ook autonoom denkend, nieuwsgierig, gedreven, sensitief, emotioneel, intens levend, de kern van de persoonlijkheid. Daar zit ook weer een moeilijkheid aan vast. Het is een gegeven dat de kleurrijke en gevoelige hoogbegaafde moeilijk psychologisch te testen valt. Hij/zij wordt vaak geremd door faalangst of schaamte, of juist door een te grote betrokkenheid, te diep doordenken of een te kritische instelling.

Het gaat dus om een complex aan persoonlijke eigenschappen, die te moeilijk hanteren wordt voor de persoon zelf of die leiden tot slecht functioneren. Daar is geen echt antwoord op vanuit de hulpverlening.

2) Enge zeurpieten ofwel de relatie met de therapeut

Het is bekend dat therapie meer kans van slagen heeft als de relatie met de hulpverlener goed is, dat wil zeggen als er wederzijds vertrouwen is. De verhouding met de behandelaar staat vaak onder spanning, omdat hoogbegaafden nieuwsgierig en kritisch zijn. Je moet als behandelaar dus goed met tegengas om kunnen gaan, anders zit je snel met de handen in het haar. Helaas worden behandelaars niet perse ervoor opgeleid, om zelf sterk in de schoenen te staan. En dan kunnen oordelen bij de behandelaar de kop opsteken. Veel hulpverleners vinden hoogbegaafden ook nog eens eng of zeurpieten, en steken er daarom weinig energie in. Ook de hoogbegaafde zelf kan makkelijk zijn of haar interesse verliezen als blijkt dat de ander niet tegen de kritische vragen opgewassen is.

3) Vastlopen in het denken

Hoogbegaafden hebben een technisch paradigma waar ze maar moeilijk uitkomen. Ze zijn zo gewend dingen te begrijpen en hun eigen problemen cognitief, via inzicht op te lossen. Ze gaan pas hulp zoeken als ze het zelf echt niet meer weten. Maar dan zijn er vaak al zoveel radertjes ontspoord en is het al zo’n onontwarbare kluwen geworden, dat ze geen concrete hulpvraag meer weten te formuleren. Soms is dan de kluwen zelf het probleem geworden.

4) Telkens een stapje vóór

Ook zijn hoogbegaafden gewend om dingen in hun eentje op te lossen. De adviezen van een ander toe te laten is erg ongewoon, ook al wordt er vrijwillig voor therapie gekozen. Daarnaast zijn ze de behandelaar vaak een stap voor. Een goed advies voor zichzelf hadden ze allang zelf bedacht, of ze hebben een tegenargument waardoor een suggestie van de hulpverlener bij voorbaat al nutteloos lijkt. Ze hoeven op die manier niet echt naar zichzelf te kijken of de ander toe te laten. Hun intelligentie is hun vesting en daar laten ze maar moeilijk iemand doorheen. Het vraagt om iets anders.

Lichaamsgerichte benadering

Ook als je niet hoogbegaafd bent, maar “gewoon intelligent” herken je bovenstaande problemen misschien toch. Ik denk dat lichaamsgerichte (psycho) therapie een goede aanvulling is op of een goed alternatief is voor de traditionele behandelingen. Want …wat voegt het toe?

De relatie met de hulpverlener:

Als intelligent persoon ben je op zoek naar gelijkwaardigheid in het contact met een therapeut. In mijn lichaamsgerichte sessies werk ik transparant: zowel jij als cliënt als de therapeut zijn aan te spreken op gedrag en gevoel en op hoe beiden de interactie in de sessie ervaren. Dat maakt de relatie tegelijkertijd gelijkwaardig. Krijg je vertrouwen, dan geeft juist dat persoonlijke contact je de grond voor je proces van ontwikkeling.

Begrip voor eigen persoonlijkheid

Lichaamsgerichte therapie werkt vanuit een visie op de persoonlijkheid zelf en niet alleen op de klachten die onder de DSM vallen. Als je in therapie zou komen, leer je jezelf te ‘dragen’ en op diep niveau te accepteren. Zo leer je met jezelf omgaan, en met dat wat er uit de hoge intelligentie voorkomt. Zelfcompassie is een kernwoord bij deze persoonlijke vorm van therapie. Zo kunnen de negatieve punten, faalangst of schaamte, als gevolg van juist door een te grote betrokkenheid of te diep doordenken, worden verminderd.

Oefening deel 1: adem en zelfcompassie

Neem een minuutje de tijd om je ogen te sluiten en in je lichaam te voelen hoe je ademhaling gaat. Vraag je vanuit nieuwsgierigheid af: “Waar in mijn lichaam is mijn ademhaling te voelen? Kan ik ernaar kijken zonder ‘er aan’ te willen zitten ook al heb ik vast ideeën over hoe je ademhaling zou moeten zijn?” Dit is al meteen een oefening in zelfcompassie en zelfrespect: kijken naar je zelf en laten zijn hoe het NU is.

Een weg uit de gedachtenkronkels

De cognitieve constructen waar je in verstrikt kan zitten, zijn niet op te lossen door de traditionele cognitieve(GGZ) therapieën. Gelukkig bestaat een persoon niet alleen maar uit het denken, maar vooral ook uit vaak onbewuste processen van interpreteren, voelen, relateren. Dat geeft aanknopingspunten. Met een lichaamsgerichte benadering ga je op onderzoek naar juist díe onbewuste elementen. En zo leer je jezelf als heel persoon: de ‘mind’ èn de ‘body’ beter kennen. Met respect voor jou als persoon, ga je als het ware onder je eigen radar van de cognitie door.

Oefening deel 2: adem, de poort naar je diepere gevoel

Je eigen ademhaling wordt zowel bewust als onbewust aangestuurd. De adem kan daarom ook een manier zijn om met onbewust gevoelens in jezelf in contact te komen. Gevoelens van rust of onrust, van welbevinden of onbehagen. Je kunt nu alvast deze poort naar je gevoel op een kier zetten. Pak de draad weer op zoals je bij oefening deel 1 hebt gedaan. Je hebt inmiddels opgemerkt waar in je lichaam je ademhaling uit zichzelf voelbaar is. Nu doe je het volgende: daar waar jij je adem voelt, leg daar rustig je hand. Adem een minuut net iets dieper in dat deel dan je gewend bent. Wil de ‘omgeving’ van die plek uit zichzelf meedoen, laat dat dan rustig gebeuren. Haal na een minuut je hand weer weg en voel na wat er op fysiek vlak gebeurt, of er misschien iets veranderd is. Voelt het goed dan kun je het nog eens doen. Bij nog langer dieper ademhalen kun je nog meer gevoelens gaan tegenkomen.

Meer informatie en oefeningen

Herken je jezelf in de zaken die hoogbegaafdheid met zich meebrengt? Wil je op een eenvoudige manier kennismaken met de lichaamsgerichte methode, dan kun je je gratis inschrijven voor de mini-online videocursus ‘Het Anti-Pieker-Pad’. Hierin leg ik meer over de visie uit en doe ik oefeningen voor die je vast mee kan doen. Je kunt meteen de kat uit de boom kijken ;-). Reageer ook vooral onder dit artikel om te vertellen of jij jezelf herkent in bovenstaande beschrijvingen en hoe dat voor jou is. Je mag me ook gerust persoonlijk mailen op hester@lijfwerk.info. Je bent van harte welkom.

Het volgende HB cafe is op 11 mei in Breda. Greet van de Berg komt spreken. Meer info.

Bron: Ik heb delen overgenomen en inspiratie opgedaan uit de volgende drie bronnen:

• “Hoogbegaafd is niet gek”
• “GGZ hulpverlening en hoogbegaafden”
• “Het werk van Greet van de Berg.  Hoe anders zijn hoogbegaafde mensen?”