De biologie van veiligheid, stress en trauma

Stress en trauma hebben met elkaar te maken. Je leest in dit artikel hoe trauma het gevolg kan zijn van een (zeer) stressvolle situatie. Je leest waarom je er niets aan kan doen dat je soms alleen het slechte om je heen ziet, vergeetachtig bent of ‘er niet bij bent met je hoofd’.  Hopelijk geeft dit schema jou begrip voor jezelf.

Ken je dit schema al? Het geeft de 3 biologische niveaus van stress aan bij het meemaken een (spannende) situatie.

Schema van stress en veiligheid

3 fasen van stress en veiligheid

We nemen het schema even door….Nummer 1 in het schema: het stressniveau dat iemand fysiek en psychologisch heeft.  Nummer 2 in het schema: Tijd-as. En dan de verschillende biologische fasen….

Nummer 3: Veilige zone “Ik kan…”

Van de onderkant tot aan de eerste horizontale lijn is de veilige zone. Is er een gezonde balans tussen actiever worden en weer kalmer, waken en slapen, bijvoorbeeld je gaat naar je werk, communiceert met klanten en collega’s en aan het eind van de dag ga je naar huis om te rusten. Deze fase kun je samenvatten met dat de persoon een gevoel heeft en houding van “Ik kan….”.

In deze fase:

• heeft de persoon vertrouwen in zijn eigen handelen en waarneming
• ervaart de persoon de buitenwereld als veilig genoeg om te kunnen functioneren
• kan de persoon de situatie waar hij in zit overzien
• loopt communicatie met anderen soepel of er is herstel mogelijk
• kunnen misverstanden worden benoemd en opgelost als gevolg van bovenstaande.
• de ‘kalmte, communicatie-& denkstand’ in onze hersenen staat aan en we kunnen verstandig nadenken.

Een voorbeeld van goede communicatie hoeft niet geruisloos te zijn. Bijvoorbeeld je legt een nieuwe collega iets uit over hoe een programma werkt waar jullie mee werken. De nieuwe collega fronst, onderbreekt je en stelt een vraag: “He hoe bedoel je dat? Daarnet zei je toch wat anders?” Dan voel je mogelijk wat alerter en je vertelt hoe het opgevat moet worden. Als jij ziet dat je college de uitleg accepteert en oppakt dan keert de rust weer terug naar het niveau van daarvoor. De sfeer blijft op die manier ontspannen. Je hebt dan gehandeld vanuit vertrouwen in jezelf, dus vanuit een houding van “ik kan…(mezelf verduidelijken, mijn ruimte krijgen, de ander om uitleg vragen enzovoorts)”.

Nummer 4: Vechten of vluchten: onveilig en oververhit: “Ik moet….”

Het stuk in het midden is de zone van het vluchten en het vechten. Er wordt dan fysiologisch ‘een tandje bij gezet’. Aansluitend op het vorige voorbeeld is als jij je collega probeert uit te leggen hoe je iets bedoelt, maar je collega pakt je uitleg niet op. Begrijpt het niet en blijft erop doorgaan, of gaat mopperen dat je het verkeerd uitlegt. Als jouw hersenen dit inschatten als een vervelende en vooral onveilige situatie, dan loopt bij jou de stress op. Het inschatten gaat onbewust en automatisch.

Wat gebeurt er?

• je blik vernauwt zich, je focust op ‘het gevaar’: de collega, je ziet de rest van je omgeving niet meer.
• De ‘kalme, communicatie-& denkstand’ in onze hersenen is afgesloten en het vecht/ vlucht gedeelte van het ‘reptielenbrein’ krijgt de overhand.
• Er komen verschillen fysiologisch reacties als verhoogde hartslag, activatie van je spieren, die je dan weer probeert in te dammen.
• gedachten kunnen door je hoofd flitsen als: “waarom luistert die etter niet?” of misschien inmiddels ook bij je collega:  “Hoe kom ik onder die woordenstroom van de ander uit?”
• De vecht en vlucht stand werkt vaak besmettelik: De beide mensen staan in een stand van  “ik moet….(hier wegwezen, de ander overtuigen, …)”
• Er komen emoties als boosheid, frustratie, paniek naar voren, chaos neemt toe

Nummer 5: Verlamming of bevriezing, de spaarstand van het lichaam

Als we er met pogingen van de proberen te winnen van de ander, zodat die toegeeft,  of te vluchten er niet uit komen, dan stoppen je opties. Dus je kunt niet uit het gesprek weg of je kunt de situatie niet de baas. De innerlijke energie is inmiddels zo hoog opgelopen dat het in zichzelf een gevaar vormt voor de persoon.  Het lichaam gaat dan in een spaarstand. Alle innerlijke beweging van de vecht-vlucht stand wordt in een keer gestopt. Het is het meest elementaire beschermingsmechanisme dat we hebben. Het systeem van de persoon schakelt dan als het ware af. De stress en chaos is zo toegenomen, en er is geen focus meer.

• We kunnen nauwelijks meer handelen.
• Alle energie wordt opgeslagen in de spieren van het lichaam. Het zit daar ingekapseld en veroorzaakt daar spanning. Je lichaam zit in een kramp die waarschijnlijk niet eens voelt.
• Het ziet er vanaf de buitenkant uit als terugtrekken in zichzelf, ‘dichtklappen’, black-out, dissociatie, naar binnen gekeerd.
• Je kan bij enig besef nog net uitbrengen: “he, wat heb je net gezegd, ik kan het niet meer volgen”.
• Je bent dan in de fase van “ik kan niet”. Je ben in feite overgeleverd aan de situatie

NB Het kan relatief rustig zijn in de fase van verlamming. Vaak melden mensen hier dat ze zich veilig VOELEN, maar ze kunnen verder niks. Het lijkt veilig omdat ze vaak niets meer voelen. Ze ontkennen de onveilige situatie en doen alsof alles in orde is.

Herstellen vanuit een stress-stand

Vanuit de vecht/ vlucht stand terugkomen in de veilige stand :

In het voorbeeld met je collega kan het zijn dat je met het stoom uit de oren uit het gesprek stapt. “Moet ik het dan 10 x uitleggen?” “ben jij dom ofzo!”. Je stapt uit de situatie en zo heb je jezelf weer in de veilgheid gebracht. Of de ander loopt weg.  Er is dus een uitkomst uit de vecht of vlucht situatie toestand. Je bent eruit weg of het gevaar is overwonnen of verdwenen. Als je onbewust inschat dat je weer ‘veilig’ bent, dan kun je gaan herstellen van de inspanning van het vechten en vluchten..

• je lichaam voelt zich veilig om te ontladen: je kunt huilen, tranen loslaten, je adem wordt weer kalmer
• de ‘kalmte, communicatie-& denkstand’ schakelt weer in en je kunt weer denken
• Je zou het contact met de andere persoon kunnen herstellen vanuit deze stand. Daardoor word je nog wat rustiger van binnen.
• lukt dat niet dan blijf je vechten en blijf je (eventueel onbewust) in de alerte stand bij een volgende ontmoeting bij die persoon

Vanuit de verlamde stand terugkomen in de veilige stand:

Hoe je in de verlamming komt, zo kom je er ook weer uit. Dat wil zeggen dat je door de fase van verhitting gaat. Dit is waar mensen nog wel eens bang voor kunnen zijn. Je gaat dan de emoties, boosheid,  opgeslagen nonverbale reacties, trillen weer merken. Misschien herken je wel dat als je op vakantie gaat, juist dan niet lekker in je vel komt te zitten. Je komt onrust tegen juist als je wil gaan ontspannen. Dat zijn lichamelijke reacties die hun eigen weg vinden. Normaal gesproken trekt dat weg als je jezelf de tijd geeft en echt kunt ontspannen.

Stress en trauma

Trauma ontstaat als je, om wat voor reden dan ook, niet meer terug kan vanuit de verlammingsfase terug naar de veilige fase. De energie blijft opgeslagen in je lichaam en deze veroorzaakt verschillende symptomen als hoofdpijn, rugpijn, diverse verteringsproblemen enzovoorts. Mentaal kun je blijven doormalen, nachtmerries krijgen of flitsen van vervelende herinneringen. Je blijft dan gevangen in de verlammingsfase. Het put je uit en je levert levensvreugde in. Mensen die te maken hebben met trauma, kunnen hier zo bang voor zijn dat ze gevangen blijven in de verlamde houding ten aanzien van het thema waar ze het trauma aan hebben opgedaan.

Herstel van trauma

Somatic Experiencing is een manier om in hele kleine stapjes vanuit stress en trauma terug te komen in een ontspannen toestand. Je wordt dan niet overspoeld door je eigen lichamelijke reacties als trillen en emoties, maar je kunt ze toelaten. Dan kun je uiteindelijk weer terugkomen in de onderste laag van de veilige modus waardoor je klachten afnemen. Mocht je interesse hebben neem dan contact op: hester@lijfwerk.info.

Deel je opmerkingen en vragen gerust.

Verder lezen. Hoe verder je in de stressfasen komt, hoe meer vrijheid van leven je inlevert. Lees het artikel “Vrijheid in je persoonlijke leven, check deze 7 thema’s”